صفحه اصلی پرسش و پاسخ پشتیبانی تماس با ما
صفحه نخست  » علوم انسانی » اقتصاد  »  مقاله نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران

مقاله نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران

دانلود مقاله نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران
«نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (۱۳۱۳-۱۳۲۶قمری)»
چکیده
رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (۱۳۱۳-۱۳۲۶هـ.ق) تدوین شده است، به بررسی مبانی تعارضات بازرگانان و حاکمیت به عنوان علل مشروطه‌خواهی آنان و نقش و سهم این گروه اجتماعی در به ثمر رسیدن جنبش مشروطه و حیات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول می‌پردازد. پرسش اساسی پیش روی پژوهشگر این است که: «علل و عوامل مشروطه‌خواهی بازرگانان و نقش و سهم آنان در مشروطیت تا به توپ بسته شدن مجلس اول چه بود؟».
فرضیه اصلی تحقیق این که: «بازرگانان به عنوان رکن اصلی بازار، یکی از سه گروه رأس هرم قدرت بودند و براساس جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود به ایفای نقش در مسایل می‌پرداختند. آنان با آغاز دوره‌ی حکومت قاجارها و سلطه‌گری دول روس و انگلیس با وضعیت بدتری مواجه شدند؛ ضعف حکومت مرکزی و سلطه حکام ستمگر و قدرت‌های خارجی، بازرگانان ایران را به مقام متضررترین قشر اجتماعی تنزل داد. این امر باعث افزایش تضاد بازرگانان و حاکمیت شد. بی نتیجه ماندن تلاش‌های گروهی بازرگانان برای مقابل با تهدیدات داخلی و خارجی باعث شد تا آنان آگاهانه برای تحقق خواسته‌های تاریخی خود از فعال‌ترین گروههای اجتماعی در جریان مشروطیت شوند.
یافته‌های اساسی رساله‌ی حاضر این که: «۱ـ بازرگانان ضمن خودآگاهی درونی و کسب علم و تجربه به خصوص از نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی به بعد باعث شد تا آنان در مقابل تهدیدات داخلی و سلطه خارجی به واکنش‌های سیاسی و تجاری تست بزنند. اما سلطه سنگین این دو مانع اصلی بهبود اوضاع شد. آنان انحطاط شدید اقتصادی کشور را به حاکمیت سیاسی و سیاست‌های اتخاذی آن نسبت می‌دادند و با این فکر، در اصلاح امور با جنبش مشروطه همراه شدند. ۲ـ نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت شامل حمایت مالی از تجمعات و ارایه فکر و اندیشه در اهمیت قانون مداری و ایجاد حکومت مرکزی قوی و جمهوریت بود. بازرگانان روشنفکر و عمده با اخذ تجربیات از نظام سیاسی دول اروپایی به تالیف آثار و ارایه نظر قبل و پس از مشروطه پرداختند. از جمله آنان طالبوف، زین‌العابدین مراغه‌ای، تقی اف، حاج حسین امین‌الضرب، میرزا محمود تاجر اصفهانی، محمدتقی مازار و معین‌التجار بود. ۳ـ سهم بازرگانان از برقراری مشروطیت، گنجاندن خواسته‌های خود در اصول قانون اساسی و متمم آن و تلاش برای قانونمند کردن همه امور ایران بود. حضور جدی و تلاشگر آنان در مجلس اول و کمیسیون‌های آن و عضویت در انجمن‌های ایالتی و ولایتی و حمایت از نظام مشروطیت در برابر بقایای مستبدان و سنگ‌اندازی خارجی‌ها و ارایه طرح‌های ملی در اقتصاد و.‌.. از موارد دیگر سهم بازرگانان از مشروطیت بود.

واژگان کلید: نقش، سهم، مشروطیت ایران، بازرگانان، بازرگان روشنفکر، خواسته‌های تاریخی، مجلس شورای ملی

مقدمه:
رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان دوره مظفری در جنبش مشروطیت ایران» تدوین و نگارش شده است، ضمن بررسی مبانی تعارضات بازرگانان ایران و نارضایتی آنان از ظلم و ستم داخلی و سلطه خارجی، نقش و سهم آنان را به عنوان یک نیروی اجتماعی در واقعه مشروطیت و نظام آن مشخص کرده است.
به لحاظ زمانی، محدوده این موضوع از جلوس مظفرالدین شاه قاجار تا بمباران مجلس شورای ملی دوره‌ی اول است. (۲۵ ذیحجه ۱۳۱۳هـ.ق ـ ۲۳ جمادی‌الثانی ۱۳۲۶هـ.ق). وسعت مکانی آن هم بررسی نقش و سهم بازرگانان در چهار ایالت عمده و تاثیرگذار ایران در جنبش مشروطیت یعنی تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر را دربر می‌گیرد.
روش پرداختن به موضوع براساس روش تاریخی و بررسی توصیفی ـ تحلیلی و تطبیق داده‌ها و اطلاعات از اسناد و منابع است. شیوه گردآوری اطلاعات مراجعه به مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوهای اسناد و روزنامه‌ها است.
تاکنون یکصد سال از جنبش مشروطیت به عنوان اولین حرکت تحول‌خواهانه ایرانیان می‌گذرد اما هنوز تحقیق جدی و جزئی در مورد نقش و سهم بازرگانان ایران به عنوان یک گروه پر اهمیت اجتماعی انجام نشده است. تحقیقات جدیدی وجود دارد که در آنان با محور قراردادن موضوع اقتصاد و تجارت بعضاً به بازرگانان مرتبط با موضوع پرداخته شده است. در مورد بازرگانان و مشروطیت مهمترین کار تحقیقی در ایران رساله‌ی دکتری خانم «سهیلا ترابی فارسانی» است. با توجه به آنکه حیطه زمانی ایشان در پرداختن به این موضوع از سال ۱۹۰۷م. به بعد است که تا اوایل دوره پهلوی ادامه داده است، به تمرکز اساسی به نقش بازرگانان در مشروطه نپرداخته است و در یک بخش مقدماتی تنها کلیات موضوع را مشخص کرده است. دوم آنکه ایشان در همین بخش علاوه بر کلی گویی، تنها جریانات مشروطیت ایران را در تهران دنبال کرده‌اند حال آنکه چه در برقراری نظام مشروطیت و چه در شرایط بحرانی پس از آن بازرگانان ایالات عمده از جمله تبریز، یزد و بوشهر جلوه‌های با ارزشی در آزادیخواهی و عدالت‌طلبی و قانونمداری و مبارزه با سلطه خارجی از خود به نمایش گذاشته‌اند و در بررسی موضوع بازرگانان و مشروطیت ایران حایز کمال اهمیت است.
دوره‌ی زمانی محدود و عدم دسترسی به آرشیوهای خانوادگی بازرگانان چهار ایالت از مشکلات تحقیق حاضر بود. استفاده از مراکز اطلاعات و اسناد شهرها به خاطر بعد مسافت ممکن نشد. عدم همکاری مسئولان برخی مراکز آرشیو اسناد از جمله موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، بی‌احترامی به پژوهش‌ و کار علمی است که این روند انحصارطلبی در آینده سیلی فرهنگی خود را خواهد زد.
سؤالات پیش روی پژوهشگر در بررسی موضوع نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت از این قرار است: ۱ـ مبانی نارضایتی و تعارضات اساسی بازرگانان با حاکمیت داخلی و سلطه خارجی چه و واکنش‌های آنان به مسایل موجود تا سال ۱۳۲۳هـ.ق چگونه بود؟ ۲ـ نقش بازرگانان چهار ایالت عمده تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر در جریانات مشروطه‌خواهی تا صدور فرمان مشروطیت چیست؟ ۳ـ سهم گروهی بازرگانان از نهادهای جدید مشروطیت و میزان ایفای نقش آنان در ایالات چهارگانه برای موفقیت و اجرای زمان مشروطیت چقدر بود؟
رساله موجود براساس این فرضیه اصلی استوار است که حضور و ایفای نقش بازرگانان ایران در جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان براساس شواهد موجود هرگز نمی‌تواند یک امر تصادفی و تلاشی از سوی آنان به منظور جا نماندن از سایر اقشار جامعه شهری ایران محسوب گردد. آنان همواره در طول دوره‌ی ناصری و مظفری با متضرر شدن از نفوذ و سلطه خارجی و بی‌توجهی حاکمان داخلی، به واکنش‌های سیاسی و تجاری براساس علم و آگاهی درون گروهی از منافع صنفی و ملّی پرداخته بودند. زمینه‌های جنبش مشروطیت اساساً با اولین تحصن صنفی آنان در حرم شاه عبدالعظیم در سال ۱۳۲۳هـ.ق آغاز شد. در دوران مهاجرت‌ها، آنان برای اجرای خواسته‌های ملی و تاریخی خود به حمایت مالی و فکری در تشکیل عدالتخانه و مجلس شورای ملی کوشیدند و از رهبران نهضت محسوب می‌شدند. در دوره‌ی تشکیل نظام مشروطیت به ایفای نقش در مسایل و تلاش برای حل بحران‌ها سعی در پیشبرد اهداف همیشگی خود داشتند و در بین همه گروههای اجتماعی، فعال‌ترین و خالص‌ترین گروه مشروطه‌خواه ماندند.
محتوای رساله به منظور پاسخ‌گویی به سؤالات تحقیق در سه بخش مجزا ـ شامل شش فصل است. هر بخش در دو فصل به تشریح موضوع می‌پردازد. بخش اول به عنوان بخش مقدماتی در دو فصل به مبانی ساختار اجتماعی و هرم قدرت ایران، روابط بازرگانان با اقشار عمده اجتماعی و مبانی تعارضات تجار و حاکمیت و پیشینه تحول‌خواهی و مبارزات بازرگانان با تهدیدات داخلی و خارجی پرداخته است. در فصل اول از بخش دوم به عنوان نقش بازرگانان در مشروطیت تهران به تلاش‌ها و نقش بازرگانان در پایتخت در وقایع منجر به مشروطه پرداخته شده و سپس نقش فردی تعدادی از بازرگانان در آن شهر در وقایع مشروطه مشخص شده است. فصل دوم به اقدامات و فعالیت‌های بازرگانان مشروطه‌خواه سه ایالات آذربایجان، یزد و بوشهر اختصاص یافته است. بخش سوم هم در دو فصل به سهم بازرگانان ایران از تشکیل نظام مشروطیت مربوط است؛ فصل اول آن، سهم بازرگانان ایران را در مجلس شورای ملی دوره‌ی اول و تلاش‌های آنان در حل مسایل و اجرای آرمان‌های خود و تصویب قانون اساسی مشخص کرده. این فصل در واقع با محوریت بازرگانان و فعالیت‌ها و تلاش‌های آنان در دوره دو ساله عمر مجلس اول مربوط می‌شود.
در فصل دوم فعالیت‌ها و تلاش‌های بازرگانان ایالات در حمایت از مشروطیت و تلاش آنان در حل مسایل و حذف موانع موفقیت نظام مشروطیت مورد بحث قرار گرفته است. در پایان هم به ذکر نتایج تحقیق در قسمت «نتیجه‌گیری» و سپس ارایه فهرست منابع و تصاویری از بازرگانان فعال در مشروطیت پرداخته شده است.
سرانجام بدون یاری و راهنمایی اساتید محترم گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی طی مسیر چنین راهی مشکل بود. جناب آقای دکتر محمدعلی اکبری با قبول سمت راهنمای این رساله و ارایه‌ی راهنمایی‌های ارزشمند به ویژه در روش کار و متدولوژی تحقیق کمک شایانی کردند. آقای دکتر کریم سلیمانی به عنوان مشاور همراه و همکار بودند. جناب آقای دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد مدیر محترم و استاد ارزشمند گروه تاریخ دانشگاه تهران در ارایه منابع و روزنامه‌ها و راهنمایی‌های لازم دریغ نکردند. آقای دکتر ایرج افشار و دکتر سهراب یزدانی در جلسات مختلف نکات مهمی در پرداختن به چنین موضوعی را به اینجانب گوشزد کردند. برادران و خواهران گرانقدرم به همراه پدر و مادرم اصلی‌ترین سرمایه‌های معنوی و حامیان مادی اینجانب در طول سال‌های تحصیل دانشگاهی‌ام بودند. خداوند مرا قدردان الطاف خود و این عزیزان کند. دوست خوبم آقای علیرضا سلطانی و آقایان فرهادی و زارع هم همواره به اینجانب لطف داشتند. همه این سروران ارجمند در به سرانجام رسیدن این رساله یاری‌گر و همراه بودند اما مسئولیت هرگونه ایراد و نقصی در این تحقیق تنها متوجه اینجانب است.

«فهرست کلی مطالب»
بخش اول/ ساختار جامعه شهری و پیشینه‌ی تحول‌خواهی بازرگانان ایران
فصل اول: ساختار جامعه شهری و هرم قدرت در ایران دوره‌ی قاجار
فصل دوم: مسایل بازرگانان و واکنش‌های آنان پیش از جنبش مشروطه‌خواهی
بخش دوم/ نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران
فصل اول: نقش بازرگانان در جریان مشروطه در تهران
فصل دوم: جریان مشروطه‌خواهی بازرگانان در سه ایالت آذربایجان، یزد و بوشهر
بخش سوم/ سهم بازرگانان از تشکیل نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول
فصل اول: سهم بازرگانان در مجلس دوره‌ی اول و تصمیم‌گیری‌های آن
فصل دوم: فعالیت‌های حمایتی بازرگانان ایران از مشروطیت در خارج از مجلس
نتیجه
فهرست منابع و مآخذ
ضمایم (اسناد و تصاویر)

«فهرست جزئی مطالب»
مقدمه ا
ب
ج
د
بررسی منابع و مآخذ
الف: منابع عمومی
۱ـ روزنامه‌ها ۱
۲ـ اسناد ۴
۳ـ تاریخ مشروطه ایران ۵
۴ـ کتاب آبی ۶
۵ـ تاریخ بیداری ایرانیان ۶
۶ـ سیاحتنامه ابراهیم‌بیک ۷
۷ـ کتاب احمد و مسالک المحسنین ۹
۸ـ خاطرات بهرامی ۱۰
۹ـ خاطرات احتشام‌السلطنه ۱۱
ب: منابع تبریز
۱ـ قیام آذربایجان و ستارخان ۱۳
۲ـ رجال آذربایجان در عصر مشروطیت ۱۳
۳ـ قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران ۱۴
۴ـ تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز ۱۴
۵ـ روزنامه انجمن تبریز ۱۴
ج: منابع بوشهر
۱ـ سفرنامه سدیدالسلطنه ۱۵
۲ـ گزارش‌های سالانه سرپرسی کاکس ۱۶
۳ـ روزنامه مظفری ۱۶
د: منابع یزد
۱ـ کشف الحقایق ۱۷
۲ـ نشریات ۱۸
۳ـ خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ ۱۸
بخش اول: ساختار جامعه شهری و پیشینه تحول‌خواهی بازرگانان ایران
فصل اول: ساختار جامعه شهری و هرم قدرت در ایران دوره‌ی قاجار
مناسبات ارگ، مسجد و بازار ۲۰
روابط روشنفکران و بازرگانان در دوره‌ی قاجار ۲۳
ویژگی‌های بازرگانان ۲۶
فصل دوم: مسایل بازرگانان و واکنش‌های آنان پیش از جنبش مشروطه‌خواهی
۱ـ مبانی تعارضات و بحران‌های بازرگانان:
الف: عوامل داخلی ۲۷
ب: عوامل خارجی ۳۰
ج: رشد و ارتقای سطح آگاهی سیاسی و اجتماعی ۳۳
۲ـ تلاش‌های اصلاح‌گرانه بازرگانان پیش از مشروطیت
الف: واکنش‌های سیاسی بازرگانان
۱ـ۱ـ تشکیل مجلس وکلای تجار (۱۳۰۱هـ.ق) ۳۴
۱ـ۲ـ بازرگانان و جنبش تنباکو (۱۳۰۸هـ.ق) ۳۶
ب: واکنش تجاری بازرگانان
تشکیل کارخانه‌ها و شرکت‌های تجاری ۴۰
بخش دوم: نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران
فصل اول: نقش بازرگانان در جریان مشروطیت در تهران
علل و زمینه‌های تحصن تجار به حرم عبدالعظیم (۱۳۲۳هـ.ق) ۴۳
وقایع منجر به مهاجرت صغری و دوران مهاجرت کبری و نقش بازرگانان ۴۷
فعالیت فردی بازرگانان در تهران در جنبش مشروطیت :
۱ـ خانواده‌ی امین‌الضرب ۵۸
۲ـ میرزا محمود تاجر اصفهانی ۶۶
۳ـ حاج محمدتقی بنکدار و برادرش حاج حسن ۶۸
۴ـ حاج محمداسماعیل مغازه‌ای ۷۰
۵ـ حاج آقامحمد معین التجار بوشهری ۷۲
۶ـ میرزا جوادخان سعدالدوله ۷۵
۷ـ حاجی محمدتقی شاهرودی ۷۸
۸ـ حاجی محمدعلی شالفروش ۷۹
فصل دوم: جریان مشروطه‌خواهی بازرگانان در سه ایالت آذربایجان، یزد و بوشهر
۲ـ۱ـ نقش بازرگانان در جریان مشروطه‌خواهی تبریزیان:
اهمیت تبریز ۸۲
جنبش مشروطه‌خواهی در تبریز ۸۳
بازرگانان تبریزی در مشروطیت:
۱ـ علی مسیو ۸۶
۲ـ حاجی علی دواچی ۸۷
۳ـ حاج مهدی کوزه‌کنانی ۸۷
۴ـ حاج زین العابدین مراغه‌ای ۹۱
۵ـ میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی ۹۳
۲ـ۲ـ نقش بازرگانان یزد در جنبش مشروطیت
اهمیت یزد ۹۷
حاج محمدتقی مازار و مشروطیت ۹۹
بازرگانان زرتشتی یزد و مشروطیت
۱ـ خاندان جمشیدیان ۱۰۰
۲ـ خاندان جهانیان ۱۰۳
۲ـ۳ـ بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت
اهمیت بندر بوشهر ۱۰۶
نقش بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت ۱۰۹
بخش سوم: سهم بازرگانان از تشکیلات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول
فصل اول: سهم بازرگانان در مجلس دوره‌ی اول و تصمیم‌گیری‌های آن
۱ـ بازرگانان و انتخابات مجلس اول ۱۱۴
۲ـ سهم و ایفای نقش بازرگانان در تصمیم‌گیری‌های مجلس اول
۲ـ۱ـ ارایه‌ی لایحه استقراض دولت و واکنش بازرگانان در مجلس ۱۱۷
۲ـ۲ـ وزارت مالیه و مساله مسیو جوزف نوز ۱۲۲
۲ـ۳ـ میزان توجه به خواسته‌های تجار در مواد مصوب قانون اساسی و متهم آن ۱۲۵
۲ـ۴ـ وزارت عدلیه و مسایل قضایی ۱۲۸
۲ـ۵ـ مباحث وزارت تجارت با وکلای تجار برای علمی کردن فعالیت‌های تجار ۱۳۰
۲ـ۶ـ وزارت مالیه و امور مالیات و امنیت ایالات ۱۳۱
۲ـ۷ـ قرارداد ۱۹۰۷م. روس و انگلیس و واکنش تجار ۱۳۳
۲ـ۸ـ سهم تجار در کمیسیون‌های مجلس ۱۳۴
فصل دوم: فعالیت‌های حمایتی بازرگانان ایران از مشروطیت در خارج از مجلس ۱۳۹
تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی، انجمن‌های سیاسی و انجمن‌های اقتصادی فعالیت بازرگانان تبریز:
۱ـ در انجمن تبریز ۱۴۰
۲ـ تاسیس انجمن سعادت استانبول ۱۴۴
۳ـ حضور بازرگانان تبریزی در حزب اجتماعیون عامیون ۱۴۵
فعالیت بازرگانان یزد در دوره مشروطه:
۱ـ تشکیل انجمن‌های صنفی تجاری ۱۴۶
۲ـ فعالیت دو تجارتخانه جمشیدیان و جهانیان در تشکیل بانک ملی و تامین اسلحه مجاهدان ۱۴۷
۳ـ تلاش‌ها در اصلاح تنظیمات مالیاتی یزد ۱۵۰
فعالیت تجار بوشهر در دوره مشروطیت:
تشکیل انجمن نظّار و اکثریت تجار عضو آن ۱۵۳
اقدامات بازرگانان در مقابل ستم داخلی و سلطه خارجی ۱۵۴
نتیجه‌گیری: ۱۵۶
فهرست منابع و مآخذ ۱۶۲
ضمایم (اسناد و تصاویر) ۱۷۲


تعداد صفحات : 185 | فرمت فایل : WORD

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود